Gazze’de soykırımın zararlarının kapatılması için uluslararası toplumun seferber olması gerekecek

Gazze’de ateşkes imzalandı. Şiddete son verilince Gazze nasıl yaralarını saracak, nasıl toparlanacak?

Gazze’de en az 47 bin Filistinli hayatını kaybetti, yaralıların sayısı yaklaşık 120 000. Güvenebileceğimiz son araştırmalar, Filistinliler arasında ölü sayısının çok daha fazla olabileceğini gösteriyor. Büyük ihtimalle enkazların altında binlerce ceset var. Aslında Gazze yerle bir edildi. Okulların, üniversitelerin, hastanelerin, kütüphanelerin yeniden inşa edilmesi için yirmi - otuz yıl ve onlarca hatta yüzlerce milyar dolar gerekecek. Gözlerimizin önünde yaşanmasına müsade etiğimiz bu soykırımın zararlarını kapatmak için tüm uluslararası toplumun seferber olması gerekecek. Bunu yalnız hayatını kaybedenlere ve hiçbir zaman iyileşemeyecek yaralılara değil, kendi vicdanımıza borçluyuz.

Dünya, 21. asırda böyle bir kıyıma neden müsaade etti?

Öncelikle İsrail'in politikası dünyanın çoğu ülkesi tarafından kınandı. İsrail sınırlı sayıda devletten diplomatik veya askeri destek aldı. İkincisi, hükümetleri Tel Aviv'i destekleyen ülkelerde bile İsrail'in eylemlerini desteklemeyen çoğu insanın görüşleri ile hükümetin politikası arasında sıklıkla farklılık vardı. Bu, yaklaşık 18 milyar dolar askeri yardım tahsis eden ABD için bile geçerlidir. Birçok Batılı ülkede Gazze ile büyük dayanışma gösterileri düzenlendi. İtalya'ya yaptığım bir gezide her yerde Filistin'i destekleyen grafitileri veya Filistin bayraklarının asıldığını kendi gözlerimle gördüm. Üçüncüsü, bazı BM organları ve Uluslararası Af Örgütü, İnsan Hakları İzleme Örgütü, Sınır Tanımayan Doktorlar gibi uluslararası insan hakları örgütleri, İsrail'in eylemlerini "soykırım", "savaş suçları" ve "apartheid" olarak nitelendirdi ve gerekli önlemler alındı. Güney Afrika, Lahey'deki Uluslararası Adalet Divanı'nda İsrail'e karşı dava açtı, davaya Kolombiya, Türkiye ve başka ülkeler de dahil oldu. İrlanda, İspanya, Slovenya, Norveç, Rusya gibi ülkeler Filistinlileri savunmak için seslerini yükseltti ya da İsrail'e yaptırım uyguladı. Uluslararası Ceza Mahkemesi, Hamas liderleri, Binyamin Netanyahu ve eski İsrail Savunma Bakanı Yoav Galant hakkında savaş suçları suçlamasıyla tutuklama emri çıkardı. Umarım adalet yerini bulur, çünkü aksi takdirde uluslararası hukuka ciddi bir darbe uygulanmış olacak ve bu hiç kimsenin, özellikle de Bulgaristan gibi küçük ülkelerin çıkarına değildir.

Suriye’de neler oldu – uzun yıllar süren bir savaş vardı ve rejim bir anda çöktü?

Suriye’deki silahlı çatışmaları, ülkede 2011-2012 yıllarında yayılan ve Arap Baharı protesto dalgasının bir parçası olan protestolar başlattı. Başlangıçta, Şam yönetimi Suriye toplumunun büyük bölümünün desteğine sahipti. 2013 ve 2015 yıllarında ayakta kalmalarına ciddi tehlike oluşunca müttefikleri Hizbullah, İran, Rusya yönetime destek olarak kararlı bir şekilde müdahale etti. Rus hava kuvvetlerinin desteğiyle hükümet ordusunun birkaç taaruzu sonucunda silahlı İslami gruplar, Kuzey Suriye’de bir bölgeye itildi ve etrafında Türk ve Rus birlikleri konuşlandırıldı. İşte o zaman Beşar Esad rejimi savaşı kazandığını düşündü. Ancak silahlı gruplar yeniden yapılanmak, teşkilatlanmak, yönetim yapılarını tesis etmek, milislerinin hazırlanabilmesi için zaman ve mekan kazanmış oldu. Bu arada Batının yaptırımlarından dolayı Suriye ekonomisinde enflasyon, yakıt ve yiyecek eksikliği gibi sorunlar birikti. Beşar Esad’ın ordusunun bazı birlikleri terhis etti, diğerleri yozlaştı, zira askerler askeri çalışmalarından ziyade sıradan halka haraç uygulamakla meşguldü. Beşar Esad ise, bölgesel ilişkiler sistemine yeniden dahil olmak adına müttefiklerinden uzaklaşmaya çalıştı. Aynı zamanda Suriye’deki İran güçleri ve Hizbullah, hem İsrail’in bombardımanlarından hem de İsrail’in Lübnan’daki savaşından oldukça zayıfladı. Rusya ise 2022 yılından itibaren buyük ölçünde Ukrayna’ya yoğunlaştı. Böylece, yaşanan zorluklardan dolayı rejime yönelik desteğin azalması, İslami grupların güçlenmesi gibi iç nedenler ile Suriye’nin müttefiklerinin Şam yönetimine yardıma koşma imkanı ve isteklerinin azalması gibi dış nedenler birleşerek kusursuz bir fırtına oluştu. Belli ki on yıldan fazla süren savaş yorgunluğu herkesi etkiledi ki rejim birkaç gün içerisinde çöküverdi.

Şimdi neler olacak? Bu tür devletlerde geçiş nasıl oluyor?

Demokrasiye geçişten bahsetmek bence imkansız. Ancak buna rağmen Suriye’de yeni yönetimin idareye gelmesinin üzerinden bir aydan fazla bir zaman geçti. Bu zaman zarfında eski rejime yönelik kapsamlı bir baskıya şahit olmuyoruz. Savaşçı takma adı Ebu Muhammed El Colani olan Ahmed eş-Şera dini ve diğer azınlıklara yönelik nispeten hoşgörülü mesajlar veriyor. Bu, bölgesel ve küresel güçleri yeni iktidarın tarafına çekmek ve Suriye’de insani durumu hafifletmek adına dünya ve Suriye kamuoyunu rahatlatmak için gerekiyor. Eski güvenlik güçleri temsilcilerinin silahı bırakıp yeni güvenlik güçleri yapılarına dahil etme girişimlerinde de bulunuluyor. Buna rağmen Alevi, Hristiyanlara yönelik şiddet bilgileri ulaşıyor. Bazı silahlı grupların silahları bırakıp yeni yönetime teslim olmakta direnmesi ciddi sorunlar yaratıyor. Söz konusu hoşgörü politikasının ne kadar devam edeceği ve yürütülen bu politikanın geçici çıkar adına geçici olup olmadığını söylemek zor.

Mülteciler geri dönüp sınırdaki çit gereksiz kalacak mı?

Türkiye’nin resmi verilerine göre orada resmi olarak kayıtlı olan yaklaşık 3.5 milyon Suriyeliden yaklaşık 50 bini ülkelerine geri döndü. Bundan başka daha çok Lübnan ve Ürdün’de ve daha az Irak’ta da Suriyeli mülteci var. Mültecilerin bir çoğu geri döneceğini beyan ediyor, ancak Suriye’deki evlerin yaklaşık %20’si yıkıldı, yollar, köprüler, okullar gibi alt yapı da harabeye döndü. Elektrik günde sadece 2-4 saat için veriliyor. Katar ile Türkiye enerji alanında yardım vaatlerinde bulundu ancak her şeyin planlandığı gibi gelişmesi durumunda bile elektrik günde yalnız 8 saatliğine verilebilecek. Mültecilerin toplu halde geri dönmesi hava muhalefetine de takılıyor.

Son olarak Trump, Suriye konusunda Erdoğan’ı övdü. Gelişmelerde Türkiye’nin rolu ne oldu?

Türkiye daha 2011 yılında Suriye’de yönetimin değişmesi gerektiğini açıkladı. Türkiye, Özgür Suriye Ordusu’nu destekliyordu, Suriye’nin kuzeyinde farklı grupların birleşmesiyle oluşan Suriye Milli Ordusu’nu da destekliyordu yıllarca. Türkiye siyasi, maddi, finansal destek veriyordu, silahlı muhalefete silah temin ediyordu. Ayrıca Suriye’den gelen mültecilere de kapılarını açtı.

Trump döneminde ABD ile Türkiye arasındaki ilişkilerde neler bekleyebiliriz? Trump’ın Erdoğan’a gönderdiği mektubu hatırlıyoruz.

Amerika Başkanı Donald Trump ile Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında iyi kişisel ilişkiler olduğu kabul ediliyor. Aynı zamanda Amerika’nın yeni yönetiminde Ankara’nın siyasetine şüpheyle yaklaşan üst düzey yetkililer yer alacak. Bahsettiğiniz mektupla Trump, önceki görev süresi sırasında, birkaç konuda Türkiye akıllı davranmazsa Türk ekonomisini çökerteceği yönünde tehdit yöneltmişti. İki devlet başkanı arasında iyi ilişkilere rağmen iki ülke arasında çözülmeyen bazı sorunlar car. Türkiye, Suriyeli Kürt militanları PKK’nın kolu, yani ülkesinin güvenliği için esas tehditlerden biri olarak olarak kabul ediyor. Aynı zamanda ABD, DEAŞ ve İran’ın Suriye’deki nüfuzuna karşı bu militanlarla ortak çalışmalar yürütüyor. S-400 Rus hava savunma sistemlerini satın alan Türkiye, en modern Amerikan savaş uçağı F-35 üretiminden çıkarıldı ve bu uçakların satışı da iptal edildi. Dolayısıyla, Türkiye’nin Suriye’de ve Ukrayna’da müzakerelerde önemli rolü olabilir ve bu rolü Türk Amerikan ilişkilerine faydası olabilir, ancak tartışmaları konular da güncelliğini koruyor.

İzzet İsmailov